احتجاج المخالفین از سید هاشم بحرانی (1107ق) عباسعلی مردی سید هاشم بن سلیمان بن اسماعیل حسینی بحرانی، فقیه، مفسر، محدث و رجالى معروف شیعی در قرن یازدهم و مشهور به علامة البحرین است. در كتكان از توابع بحرین به دنیا آمد. نسب او را به سید مرتضى علم الهدى و از او به امام موسى كاظم (ع) مى‏رسانند. او محدثى متتبع بود و در كثرت تتبع او را ثانى مجلسى مى‏دانند. دامنه مرجعیت او از بحرین فراتر رفت و در بیشتر شهرهاى شیعه‏نشین از وى تقلید مى‏كردند. صاحب «جواهر» او و مقدس اردبیلى را، به عنوان نمونه یاد مى‏كند و واجد ملكه عدالت مى‏داند. سید هاشم بحرانى از كسانى چون شیخ فخرالدین طریحى نجفى و سید عبدالعظیم استرآبادى نقل روایت كرده و علمایى همچون شیخ حر عاملى از وى روایت كرده‏اند. او داراى بیش از هفتاد و پنج تألیف بزرگ و كوچك است كه صاحب «ریاض العلماء» اكثر این كتابها را در نزد فرزندش، سید محسن دیده است. از جمله آثار وى: «اثبات الوصیة»؛ «ارشاد المسترشدین»؛ «البرهان فى تفسیر القرآن»، در شش مجلد، گردآورى خبرهایى در زمینه تفسیر از كتابهاى ناشناخته كهن؛ «معالم الزلفى فى معارف النشأة الأولى و الأخرى»؛ «مدینة المعجزات» یا «مدینة المعاجز»؛ ترتیب كتاب «تهذیب» شیخ طوسى؛ «البهجة المرضیة فى اثبات الخلافة و الوصیة»؛ «نزهة الابرار و منار الأفكار فى الجنة و النار»؛ «روضة العارفین»؛ «غایة المرام و حجة الخصام فى تعیین الامام من طریق الخاص و العام»؛ «الدر النضید فى فضائل الحسین الشهید»؛ «تنبیه الاریب»، در رجال «تهذیب». احتجاج المخالفین العامة احتجاج بر امامت امیر المؤمنین علیه السلام از جمله موضوعاتی است که برخی از علمای شیعه برای آن کتاب مستقلی نوشته اند؛ الاحتجاج علی أهل اللجاج ابو منصور طبرسی (استاد ابن شهرآشوب)، الاحتجاج فی الامامه ابو علی حسن بن محمد نهاوندی، الاحتجاج فی الامامه ابو مقاتل صالح دیلمی، الاحتجاج فی الامامه ابو احمد محمد بن ابی عمیر بغدادی (م 217ق)، الاحتجاج فی إمامة امیر المؤمنین ابو جعفر محمد بن علی مؤمن الطاق از جمله کتابهایی هستند که علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی در کنار احتجاج المخالفین سید هاشم بحرانی معرفی کرده است. سید هاشم بحرانی پیش از تألیف احتجاج المخالفین کتابهای الانصاف في النص علی الأئمة الأشراف (1097)، بهجة النظر فی اثبات الوصایا والامامة للأئمة الاثنی عشر (1099)، التحفة البهیة فی اثبات الوصیة لعلی علیه السلام (1099)، غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص و العام (1100)، مدینة المعاجز (1090) و ... را تألیف کرده و دلائل اثبات امامت ائمه علیهم السلام را به دلایل مختلف بیان کرده بود. اما تصمیم گرفت که دلایل اثبات امامت امیر المؤمنین علیه السلام را که از زبان علمای اهل سنت آمده بود در کتابی مستقل جمع کند تا باز نشان دهد که امامت، خلافت و ولایت امری امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام به نص قرآن و سنت رسول خداست. او کتابش را «احتجاج المخالفین العامة علی إمامة علی بن أبی طالب علیه السلام امیرالمؤمنین العامة» نامیده است. کتاب هفتاد و چهار بخش است و در هر بخشی سخنی از علمای اهل سنت در اثبات امامت امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است. از برخی از علمای اهل سنت چندین شاهد نقل شده است. کتاب بعد از مقدمه با نقل دو احتجاج از جاحظ آغاز می شود. نوشتۀ جاحظ را به نقل از کتاب کشف الغمه آورده است. احتجاج های خلیفه اول و دوم، عبد الله بن عمر، معاویه، عمروعاص، عبدالله بن مسعود، أنس بن مالک، منصور دوانیقی، مأمون، ابن ابی الحدید، غزالی و ... در این کتاب نقل شده است. برخی از احتجاج ها از شیعیان و معتقدان به امامت امیر المؤمنین علیه السلام است. سید هاشم بحرانی گاهی ضمن نقل سخنان دانشمندی، به نقد برخی از وجوه آن نیز اقدام کرده است از جمله در پایان احتجاج 66م به نقد سخن ابن ابی الحدید نشسته است. در پایان احتجاج 70م ضمن بیان مسائلی به تفسیر صحیح آیۀ غار دست یازده و اشتباه کسانی را که مصاحبت را دلیل بر فضیلت دانسته اند متذکر شده است. بعد از بیان احتجاج 72م دو مطلب را مطرح کرده است: امیر المؤمنین علیه السلام بهترینِ خلق است؛ و اینکه انتخاب و اختیار امام به دست خداست و مردم در این مورد اختیاری ندارند. احتجاج 74م (بخش پایانی) از ابو هریره برای امامت امیر المؤمنین علیه السلام است که از کتاب فضائل امیر المؤمنین موفق بن احمد خوارزمی از بزرگان اهل سنت نقل شده است. منابع احتجاج المخالفین سید هاشم بحرانی منابع کتاب خود را از منابع پیشین و عمدتا دست اول انتخاب کرده است. برخی از منابع مستقیم بحرانی چنین است: کشف الغمه علی بن عیسی اربلی، الاحتجاج طبرسی، دلائل الامامه طبری، سیر الصحابه (خوارزمی)، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، فضائل امیر المؤمنین موفق بن احمد خوارزمی، المناقب الفاخرة في عترة الطاهره سید رضی، طرائف، کتاب الأربعین، مسند احمد بن حنبل، کتاب ابن مغازلی شافعی، مناقب موفق بن احمد خوارزمی، المستخرج من التفاسیر الاثنی عشر محمد بن مؤمن شیرازی، مناقب ابن شهرآشوب، مناقب المائه من طریق العامه ابو الحسن بن شاذان، عقد الفرید ابن عبد ربه، کتاب صولی، کتاب الشریعه ابو بکر محمد بن حسن شاگرد سجستانی، صحیح مسلم، تفسیر ثعلبی، ثاقب المناقب واقدی، کتاب الغیبه ابن زینب، سیر العالمین ابو حامد محمد غزالی، کتاب السیاسه ابن قتیبه، شواهد التنزیل حاکم حسکانی، فیما نزل من القرآن فی علی علیه السلام ابراهیم اصفهانی، نزول القرآن فی شأن امیر المؤمنین ابوبکر شیرازی، کمال الدین و تمام النعمه شیخ صدوق و ... . چاپ احتجاج المخالفین تنها چاپ این کتاب به تصحیح محمد عیسی آل مکباس از محققین کوشای بحرین است که در دار زین العابدین قم در سال 1433ق چاپ شده است. محقق در مقدمه ای نسبتا طولانی به معرفی سیدهاشم بحرانی و آثار وی پرداخته است. تنها نسخۀ خطی موجود از این کتاب در کتابخانۀ آستان قدس است. صداقت محقق در نام بردن از نرم افزارهای مکتبه اهل بیت، موسوعه جامع کبیر اردن، موسوعه شعریه ابو ظبی برای تخریج مصادر ستودنی است. احتجاج المخالفین العامه علی امامه علی بن ابی طالب (ع)امیرالمومنین العامه العلامه السید هاشم بن سلیمان البحرانی محمد عیسی آل مکیاس